Η Θράκη το 1821

Οι κρυφοί ήρωες και το φανερό θάρρος

Όταν ο βουλευτής ακόμα Γιώργος Πεταλωτής κατέθετε ερώτηση το 2008 και το 2009 προς τους τότε υπουργούς Παιδείας και Θρησκευμάτων για τα σοβαρά
ελλείμματα στα σχολικά βιβλία ιστορίας όσον αφορά την ιστορία της Θράκης, από την αρχαιότητα έως τα νεότερα χρόνια, έκανε ιδιαίτερη αναφορά στον απογοητευτικό διδακτικό εκμηδενισμό της σημαντικής συνεισφοράς της Θράκης στην Επανάσταση του 1821.
Τα κλέφτικα τραγούδια όμως μας μιλούν για μια άλλη ηρωική σελίδα της τουρκοκρατίας στη Θράκη. Γιατί κλέφτες και αρματολοί, παρά τους μεγάλους κινδύνους, έχουν κατακλύσει από τα τέλη του 17ου αιώνα τη Ροδόπη και τον Αίμο ως τον Νέστο. Πολλά επαναστατικά κινήματα εκδηλώνονται σε χωριά και
πόλεις της Θράκης από το 1596 κιόλας. Ο αρχιμανδρίτης Θεόκλητος Πολυείδης από την Αδριανούπολη γυρνά στο 18ο αιώνα την Ευρώπη και κάνει εράνους για τον αγώνα. Ο αγώνας του 1821 ήταν πανεθνικός και παλλαϊκός. Πρωτοπορία στον αγώνα ήταν οι φιλικοί που με το συνωμοτισμό και τη μεθοδικότητα προετοίμασαν το μεγάλo ξεσηκωμό. Κοντά στους 3 πρωτεργάτες της φιλικής 4ος ήταν ένας Θρακιώτης, ο Αντώνης Κομιζόπουλος. Εκτός από αυτόν είναι γνωστά και αρκετά άλλα ονόματα φιλικών. Τo 1818 μάλιστα ο Φαρμάκης αναλαμβάνει από τη Φιλική Εταιρία να γυρίσει τη Θράκη και τη Μακεδονία, για να μυήσει ντόπιους στο μεγάλo σχέδιο. Απ’ ό,τι φαίνεται από πολλά κείμενα, μέσα στα σχέδια της Φιλικής Εταιρίας, βάσει των οποίων στην αρχή προχώρησε ο αγώνας, και η Θράκη θα συμμετείχε στην επανάσταση. Έτσι στις μάχες που έγιναν στις αρχές του 1821 στις Παραδουνάβιες ηγεμoνίες πήραν μέρος πολλοί Θρακιώτες και μάλιστα διακρίθηκαν στον ιερό τους αγώνα.
Όλη η επαναστατική αναταραχή στη Θράκη και βορειότερα στις παραδουνάβιες ηγεμονίες, είχαν ως αποτέλεσμα ο Σουλτάνoς να κρατήσει πολλά και γυμνασμένα στρατεύματα σε αυτές τις περιοχές. Αυτό για τη Θράκη, βέβαια, είχε ως αποτέλεσμα την ευκολότερη καταστολή εδώ των επαναστατικών κινήσεων, ενώ για την νότια Ελλάδα ήταν σαφώς ευεργετικό.

Η επανάσταση στη Θράκη

Αρχές Μαρτίου 1821 ετοιμάζεται επανάσταση στη Θράκη. Διαρρέει όμως το μυστικό και οι Τούρκοι κατακτητές προχωρούν σε αντίποινα στη Σωζόπολη, Αίνο, Καλλίπολη, Σαμοθράκη, Λάβαρα. Στις 17 Απρίλη κηρύσσεται επανάσταση στην Σωζόπολη από το Μητροπολίτη Παϊσιο με αρχηγό το Δημητράκη Βάρη. Οι δυνάμεις των Θρακιωτών πολιορκούνται από το Χουσείν Πασά στη θέση Κιουπκιοϊ και… «μια χούφτα άνθρωποι σώθηκαν από το χαλασμό». Ακολουθεί καταστροφή της Σωζόπολης στις 15 Απρίλη. Ο Παϊσιος (επειδή δεν αποκηρύσσει την επανάσταση) απαγχονίζεται. Στο διάστημα Απρίλη-Μάη 1821 γίνονται σε πολλές γωνιές της Θράκης επαναστατικές κινήσεις με βάση σχέδιο, που φαίνεται ότι είχε εκπονήσει η Φιλική Εταιρία.

Οι ήρωες της Θράκης

Απλοί πολίτες, πλήθος, πρόκριτοι πολλοί, ο Πατριάρχης Κύριλλος ο Στ’ που ζούσε στην Αδριανούπολη και άλλοι Μητροπολίτες της περιοχής είναι τα θύματα των εξαγριωμένων κατακτητών. Αναφέρουμε και τον επίσκοπο Κωνστάντιο Μαρωνείας, που το Μάη του 1821 στο Άγιο Όρος ευλογεί τα όπλα του Εμμανουήλ Παπά. Όμως και στον κατά θάλασσα αγώνα οι Θρακιώτες είχαν σημαντική συμμετοχή. Το κύριο βάρος το σήκωσαν οι κάτοικοι Αίνου που στο 1821 διέθεταν 300 καράβια. Αναφέρουμε το Στρατή Σκόρδο, Γιάννη Καραβέλα, Λευτέρη Παλιό, Σαράντο Παπίνη, τους Κουτάβους που με τα καράβια τους αγωνίστηκαν σε όλες τις ναυμαχίες που έγιναν στη διάρκεια του αγώνα. Ξεχωρίζει η οικογένεια Βισβίζη που με το μπρίκι τους, την «Καλομοίρα», πρόσφεραν τα πάντα στον
Ιερό σκοπό, πρώτα ο Αντώνης Βισβίζης κι όταν σκοτώνεται, η γυναίκα του Δόμνα Βισβίζη, η καπετάνισσα, η «Μπουμπουλίνα» της Θράκης. Αναφέρουμε και μια ακόμη γυναίκα που πρόσφερε πολλά στον αγώνα τη Σαραφοπούλα Μαριγώ, πλούσια και μορφωμένη, μέλος της φιλικής που ήταν κατάσκοπος στα εχθρικά στρατεύματα.

Στην Ξάνθη

Και η Ξάνθη κοντά στους άλλους Θρακιώτες συμμετείχε στον αγώνα του 1821. Ξέρουμε ότι από το 18o αιώνα υπάρχουν κλέφτες στα βουνά της περιοχής μας. Τα 1794 γίνεται επιδρομή στα Άβδηρα και αμύνονται ηρωικά οι κάτοικοι. Αναφέρεται επώνυμα στον αγώνα του 1821 ο Καπετάν Γιώργης Δημητρίου ο Ξάνθιος που τον Σεπτέμβρη του 1824 ήταν επικεφαλής 49 στρατιωτών στη φρουρά της, Ύδρας. Η Ξάνθη έγινε επίσης καταφύγιο για πρόσφυγες περιοχών της Βόρειας Ελλάδας στα χρόνια της Επανάστασης.
Η Θράκη πάντως, κατά τον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα του 1821, πλήρωσε βαρύ τίμημα σε αντίποινα. Χαρακτηριστικό ότι τον Σεπτέμβριο του 1821 ο οθωμανικός στόλος κατέστρεψε ολοσχερώς τη Σαμοθράκη και εξανδραπόδισε τους κατοίκους της.

Κι άλλοι Θράκες

Η εθνεγερσία του 1821 υπήρξε απόρροια της ψυχικής προετοιμασίας ολόκληρου του υπόδουλου ΄Εθνους και συντελέσθηκε για αιώνες ολόκληρους. Η προετοιμασία αυτή ήταν καθολική και απαραίτητη για την ένοπλη εξέγερση. Τους καρπούς της ελευθερίας όμως γεύτηκαν αρχικά οι Έλληνες περιοχής της χώρας μας, το όνομα των οποίων είναι συνυφασμένο με τους αγώνες εκείνους. Παραγκωνίστηκαν ή ξεχάστηκαν γεγονότα που έγιναν στη Μακεδονία, Ήπειρο, Θεσσαλία, Κρήτη, Κύπρο, Πόντο, Θράκη. Η τελευταία υποδουλώθηκε το 1361, πρώτη απ’ όλη την Ελλάδα. Ενοπλες εξεγέρσεις έγιναν σε κάποιες περιοχές όπως Σωζόπολη, Σαμοθράκη, Αίνο, Σαλτίκιοϊ (Λάβαρα), Χερσόνησος της Καλλιπόλεως και εδώ οι επαναστάτες έγιναν ολοκαύτωμα στο βωμό της
πίστης και της πατρίδας, εφάμιλλο της υπόλοιπης χώρας.
Οι Θράκες επίσης αγωνίστηκαν και θυσιάστηκαν στα πεδία των μαχών απανταχού στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια της Επανάστασης, αλλά και στη Μολδοβλαχία. Πολλοί από τους άντρες του Ιερού Λόχου του Υψηλάντη ήταν Θράκες. Ο οπλαρχηγός Αθανάσιος Καράμπελιας από την Κορνοφωλιά
της Δ. Θράκης, ο Αδριανοπολίτης Χατζή Γεώργης στη μάχη της Μονής Σέκου με τον Φαρμάκη και τον Ολύμπιο, ο Ξενοκράτης από το Σαμάκοβο της Α. Θράκης, του οποίου η μόνη στολή Ιερολοχίτη σώζεται στο Ιστορικό Εθνολογικό Μουσείο Αθηνών είναι κάποια ονόματα Ιερολοχιτών που
σώθηκαν.
Θράκες συμμετείχαν στο Επαναστατικό σώμα του Εμμανουήλ Παπά στη Μακεδονία – Χαλκιδική και στο επαναστατικό σώμα του Καρατάσου της Μακεδονίας. Μάλιστα ο Επίσκοπος Μαρώνειας Κωνστάντιος ηγήθηκε σώματος επαναστατών από τη Μαρώνεια κι έφτασε το Μάρτη του 1821 στη Μονή Εσφιγμένου στο Άγιο Όρος, όπου μετά τη Θεία Λειτουργία με τις ευλογίες του ο Εμμανουήλ Παπάς κήρυξε την Επανάσταση στη Μακεδονία. Θράκες από τη Μάκρη και τη Μαρώνεια ενώθηκαν με Μακεδόνες και Θεσσαλούς και συγκρότησαν τη « Φάλαγγα των Θεσσαλο – Μακεδονο –Θρακών», που έδρασε σε διάφορες περιοχές της Στερεάς Ελλάδας.

Το ζεύγος Βισβίζη

Ο Αίνος ήταν μία ανθούσα παράλια πόλη της Ανατολικής Θράκης και βρισκόταν από την άλλη πλευρά του Έβρου ποταμού. Στην πόλη αυτή ζούσαν το ζεύγος Βισβίζη με τα παιδιά του ασχολούμενο με τη ναυτιλία. Ο Βισβίζης φλεγόμενος και αυτός από πατριωτισμό, μυείτε στη Φιλική Εταιρία και με την έναρξη του αγώνα στην Ανατολική Μακεδονία υπό την ηγεσία του ηρωικού Εμμανουήλ Παππά, εντάσσεται στον αγώνα και το ζεύγος Βισβίζη. Εξοπλίζεται πλοίο με δαπάνες του ζεύγους με καπετάνιο τον Βισβίζη έχοντας μαζί του την κυρά Δόμνα και τα παιδιά του. Μετά το θάνατο του Βισβίζη αναλαμβάνει καπετάνισσα του πλοίου η κυρά Δόμνα. Επί δύο ακόμη χρόνια το πλοίο της συμμετείχε στον ναυτικό αγώνα του γένους, έως ότου πάλιωσε. Τελικώς το 1824 το πλοίο χρησιμοποιήθηκε από τον μπουρλωτιέρη Πιπίνο ως πυρπολικό και ανατινάχθηκε στο Τσεσμέ το τούρκικο πλοίο που μετέφερε το θησαυροφυλάκιο του σουλτανικού στόλου. Οι συμπατριώτες της «κυρα-Δόμνας», για να την τιμήσουν έστησαν την προτομή της στην Αλεξανδρούπολη. Η ιστορία την αγνόησε, οι συμπατριώτες της όχι. Από τη θέση της αυτή η κυρα-Δόμνα ατενίζει προς την άλλη πλευρά του Έβρου, την πατρίδα της…
Άνδρας της από το 1808 ο Χατζηαντώνης Βισβίζης, καραβοκύρης και καπετάνιος, Αινίτης και αυτός, και μάλιστα Φιλικός Εταίρος. Όταν στις 23 Μαρτίου 1821
ο Χατζαντώνης αρμάτωσε το καλύτερο από τα καράβια του, την«Καλομοίρα», ένα μπρίκι χτισμένο στην Οδησσό με 140 ναύτες, και ξεκίνησε για τον Αγώνα, μπαίνοντας στη δούλεψη του Γένους, εκείνη τον ακολούθησε παίρνοντας μαζί τα πέντε παιδιά τους, παρατώντας πατρίδα και ακίνητη περιουσία. Του
συμπαραστέκεται, συμπορεύεται και συμπολεμά σε όλες τις ναυμαχίες του. Ως τη μοιραία εκείνη στιγμή (21 Ιουλίου 1822) και
στην πιο κρίσιμη φάση της πολιορκίας του Ευρίπου, που ο γενναίος Βισβίζης πέθανε με αινιγματικό τρόπο, αφού διέθεσε όλη του την περιουσία, προσφέροντας στην πατρίδα και το πολυτιμότερο αγαθό που είχε, τη ζωή του, υπέρτατη προσφορά
στο υπέρτατο καθήκον.

Και τότε «θα περίμενε κανείς» γράφει ο αείμνηστος Αδαμάντιος Ταμβακίδης (φιλόλογος Γυμνασιάρχης και Διευθυντής της Παιδ. Ακαδημίας Αλεξ/πολης) να αποσυρθεί πια το τολμηρό μπρίκι για να πάει να κλάψει το νεκρό καπετάνιο του αλλά αν ο καπετάνιος απέθανε το καράβι δεν έμεινε ακυβέρνητο. Τούτη την κρίσιμη στιγμή η τολμηρή Θρακιώτισσα, γνήσια Ελληνίδα, πετιέται δίπλα από τον νεκρό. Στέκεται ορθή στο τιμόνι, της «Καλομοίρας» παίρνει στα χέρια της την τύχη του καραβιού και των ναυτών, γιατί βλέπει πως δεν έχει καιρό να χάνει κλαίοντας τον άνδρα της. Διατάσσει αμέσως να μεταφέρουν το νεκρό σώμα του στο αμπάρι για να τον κλάψουν τα παιδιά του και αυτή με τον υπαρχηγό του πλοίου Καπετάν Σταυρή συνεχίζει τον αγώνα έως την άλλη μέρα. Και όταν η μάχη κόπασε τότε αποσύρεται στη Λιβάδα της Εύβοιας να κλάψει, να ενταφιάσει τον άνδρα της στην Εκκλησία των Αγίων Αναργύρων, τον ήρωα από την Αίνο, που μένει ακόμη σκλάβα καρτερώντας ίσως τα άδηλα γυρίσματα των καιρών. Τρία χρόνια η Δόμνα Βισβίζη διέσχιζε περήφανα τα Ελληνικά Πελάγη εξακολουθεί να αγωνίζεται αψηφώντας τους κινδύνους και ξοδεύει όλη την περιουσία της για τον αγώνα, για τη λευτεριά. Οι ηρωισμοί της, εφάμιλλοι της Μπουμπουλίνας και της Μαντώς Μαυρογένους, της Τζαβέλαινας και άλλων ηρωίδων που μας αποκαλύπτονται μοναδικής, σπάνιας γενναιότητας γυναικείες μορφές, και μας
εντυπωσιάζουν την ανέδειξαν άξια σύζυγο γενναίου καπετάνιου. Καύχημα και σέμνωμα των ελληνίδων της μαρτυρικής Θράκης τις οποίες εκπροσωπούσε.
Φύση προνομιούχα σε αρετή και τόλμη και συγκρατημένη σε προσωπικότητα, επιβλητική, προκαλούσε το θαυμασμό και ενέπνεε συγχρόνως το σεβασμό και την εμπιστοσύνη όχι μόνο στους ναύτες και στους απλούς στρατιώτες αλλά και στους αρχηγούς τους. Δίκαια την υμνεί η λαϊκή μούσα της Θράκης με το δημοτικό τραγούδι που ιστορεί τη δράση της.

Πουλάκι πόθεν έρχεσαι, πουλάκι γι’ αποκρίσου.
Μην είδες και μην άκουσες για την κυρά-Δομνίτσα
την όμορφη, τη δυνατή, την αρχικαπετάνα
που χει καράβι ατίμητο το πρώτο μες στα πρώτα
καράβι που πολέμησε στης Ίμβρος το μπουγάζι;
Και το πουλάκι στάθηκε και το πουλάκι λέει :
την είδα την απάντησα σιμά στο Αγιονόρος.
Τρεις μέρες επολέμαγε με δυο χιλιάδες Τούρκους
καράβια ‘δω, καράβια ‘κει, καράβια παραπέρα
και τούτη σαν τον αητό όρμαγε και χτυπούσε
δεξιά, ζερβά κι ανάστροφα κι ακόμα όπου βολούσε.
Κι άκουγες βόγγους δυνατούς και στεναγμούς μεγάλους
κι άκουγες κλάματα πικρά και κλάματα απαίσια
κι η θάλασσα εκοκκίνιζε σαν των Τουρκών τα φέσια».

Συντάκτης:Αναστασία Χατζηνικολάου

Πηγές: Σαράντος Καργάκος, Θανάσης Μουσόπουλος, Αντώνης Ρούσσης, Π. Ευθυμιάδης
Δόμνα Βισβίζη…